In Gent en Oost-Vlaanderen

Ghana

Een deel van het verhaal van de Ghanese gemeenschap in Gent ligt in Ghana zelf. Om de migratiegeschiedenis van een land te begrijpen, moet je rekening houden met verschillende factoren. De omstandigheden in het land van herkomst en in het land waar men heen migreert zijn relevant, alsook de persoonlijke situatie van de migrant.

Ghana is een West-Afrikaans land dat begrensd wordt door Ivoorkust, Burkina Faso en Togo. Het land heeft meer dan 23 miljoen inwoners. De hoofdstad is Accra. Een andere belangrijke stad is Kumasi, de op één na grootste stad van Ghana. De stad telt 1,5 miljoen inwoners. de stad is het regionale centrum van de cacaoteelt, goudwinning en houtkap- en verwerking. Van de 19^de eeuw tot de onafhankelijkheid in 1957 was Ghana een Britse kolonie, Goudkust genaamd. Ghana was het eerste gekoloniseerde Afrikaanse land dat onafhankelijk werd. In 1960 kwam de eerste president van de republiek Ghana, Kwame Nkrumah aan de macht. Ghana was stabieler dan andere landen in de regio en was tot in de jaren ’60 voornamelijk een immigratieland.

De economie stagneerde en ook politiek verslechterde de situatie. In 1966 werd de president afgezet in een coup, wat het begin was van jarenlange instabiliteit en militaire overheersing. Militaire regimes en burgerregeringen wisselden elkaar af in de daaropvolgende jaren. Honderdduizenden immigranten werden het land uitgezet in 1969. Ook veel Ghanezen zochten andere oorden op, ze trokken voornamelijk naar Afrikaanse landen als Nigeria, maar ook de VS, VK, Canada en Duitsland. In 1981 was er alweer een militaire coup, ditmaal door Jerry Rawlings. Dit was echter ook het begin van meer economische stabiliteit en democratie. In de daarop volgende jaren wees Nigeria veel migranten het land uit, wat de Ghanese migratie richting westerse landen deed toenemen. De migratie naar België ging toen echt van start. Er heerste echter nog steeds onrust in het land. Zo was er in 1994-1995 een oprisping van etnisch geweld in het noorden van Ghana. 1000 mensen stierven en 150000 sloegen op de vlucht. Intussen is de politieke situatie gestabiliseerd, Ghana wordt beschouwd als een Afrikaans voorbeeld voor democratisering.

De Ghanese regeringen hebben pogingen gedaan om Ghana weer aantrekkelijker te maken en een einde te stellen aan de brain drain. Dit blijft een grote uitdaging, veel Ghanezen blijven het land verlaten. De economische situatie is evenwel gestabiliseerd dankzij vrij hoge cacao- en goudprijzen en een streng monetair en fiscaal beleid. De armoede daalde van 52% naar 39% in 2007. Ook op vlak van sociale bescherming werd vooruitgang gemaakt. Toch blijft migratie een erg centrale rol te spelen in het levensonderhoud en de welvaartsstijgingen in rurale en stedelijke gebieden.

Migratiegeschiedenis Ghana

Migratiebestemmingen
Ghana was altijd eerder een land van immigranten dan emigranten. De grote meerderheid van emigranten blijven in West-Afrika wonen, de overige emigranten zoeken doorgaans landen op waar Ghana een band mee heeft, zoals Noord-Amerika en Groot-Brittannië, waarmee ze de taal gemeenschappelijk hebben. Opvallend is daarnaast dat veel Ghanezen Zuid-Europese landen opzoeken. Vooral Italië blijkt een populaire bestemming, maar ook Spanje en Nederland. In Ghana was Europa gekend vanwege de Britse kolonisatie en de handelsrelaties met de Nederlanden, Denemarken, Portugal en Zweden. De (slaven)forten op de kusten getuigen er nu nog van.

Illegale migratie
De meeste migratie in Afrikaanse landen gebeurt illegaal, het is dus belangrijk een deze kanttekening te maken: de data die beschikbaar zijn, beschrijven niet alle migratie.
Er heerst in het westen vaak een beeld van Afrikaanse migranten als wanhopige, arme slachtoffers van mensensmokkelaars. Dit is echter een mythe: de meeste migranten vluchten op eigen initiatief, op reguliere wijze en zijn relatief rijk. Ze verlaten het land echter niet nadat hun visum vervalt en worden op deze wijze illegaal. Uiteraard zijn er daarnaast eveneens mensensmokkelaars actief, maar deze zijn doorgaans geen schakel in een groot netwerk, maar opereren alleen of met een klein, flexibel groepje.

Ghanese gemeenschap in Gent en Oost-Vlaanderen

De Ghanese gemeenschap is een van de grootste zwart-Afrikaanse gemeenschappen in Gent. Er wonen grosso modo 1500 mensen van Ghanese origine in Gent. Ze is bovendien een van de oudste zwart-Afrikaanse groepen in deze stad. Reeds in 1968 werden de eerste Ghanese migranten in Gent opgetekend. De migratie van voornamelijk mannen kwam in stroomversnelling na de militaire coup van Rawlings. In 1983 bijvoorbeeld doken er plots een honderdtal Ghanezen op in Gent. Ook de Ghanezen die om economische en politieke redenen in de jaren ‘70 migreerden naar buurlanden als Nigeria trokken toen naar Europa op zoek naar een beter leven.

De Ghanese migratie naar Gent bleef toenemen tot ze enorm daalde in 1988. Zo was er in ’87-’88 en ’92-’94 een negatief migratiesaldo. Sinds begin de jaren 2000 is er dan weer een gestage toename van Ghanese nieuwkomers in Gent. In de beginjaren van de Ghanese migratie vertrokken veel Ghanezen na negatieve antwoorden op asielaanvragen snel weer uit Gent of belandden in de illegaliteit. Vaak was er ook sprake van cirkelmigratie. Men keerde terug naar Ghana of verbleef een tijd in andere Europese regio’s. Deze levenswijze wordt in Ghana omschreven als “Vogels die niet vliegen, gaan dood”. In de jaren ’90 en 2000 groeide de Ghanese gemeenschap in Gent opnieuw, door gezinshereniging en geboorte. De getuigenissen die we verzamelden in dit project bevestigen de beschreven migratiepatronen. Zeer weinig van de Ghanezen die in de jaren ’80 in Gent leefden zijn hier gebleven.

Migratieperiode waarin huidige Ghanese migranten naar België kwamen

migratiejaar	% huidige populatie
Voor 1980	8,3 %
1986-1990	11,7%
1991-1995	32,5 %
2001-2005	13,3 %

 

Het verblijf van de Ghanese gemeenschap in België liep niet altijd over een leien dakje. Een van de zwarte pagina’s in de geschiedenis is de opvangcrisis in de winter van 1986. Met het Klein Kasteeltje werd het eerste asielcentrum geopend door de federale overheid. Miet Smet, die toentertijd bevoegd was voor maatschappelijke integratie voerde een spreidingsplan in, waar gemeentes op vrijwillige basis asielzoekers konden opvangen. Snel viel op dat de gemeentes de asielzoekers met de lichtste huidskleur uitkozen. Dit merkten ook de asielzoekers zelf op. Een (zwarte) Zuid-Afrikaanse man sprong uit wanhoop en angst voor alweer een apartheidsregime uit een raam en velen gingen in hongerstaking. Een aantal leden van de huidige Ghanese gemeenschap in Gent namen hier ook aan deel. De beweging nam de slogan We are not dangerous. We are in danger aan. Tot op vandaag wordt de slogan gebruikt om een menswaardige behandeling van asielzoekers op te eisen. Door dat spreidingsplan kwamen er in Oost-Vlaanderen Ghanezen in Bijvoorbeeld Zottegem (Bernard getuigt hierover in zijn levensverhaal) en Erpe-Mere.

 

De Heemkundige Kring van Erpe Mere vond een hele reeks artikels terug over de komst van vijf Ghanezen naar Erpe-Mere in 1987. Dit zijn er een aantal van.

Tijdens de jaren ’80 was het leven niet eenvoudig voor de eerste generatie Ghanese migranten in Vlaanderen. Het was niet evident om taalcursussen of inburgeringscursussen te volgen, deze werden niet automatisch aangeboden. Velen hadden bovendien een erg onzeker juridisch statuut en konden elk ogenblik de status van politiek vluchteling verliezen. Het was in die precaire situatie niet evident de taal te leren of werk te zoeken. Bovendien moest men wennen aan de nieuwkomers. Degelijke huisvesting en werk waren niet makkelijk te vinden. Daarenboven was de relatie met de politie ronduit slecht. De Ghanezen waren erg op elkaar aangewezen en woonden geconcentreerd in bepaalde buurten, zoals die rond de Olifantstraat en Gent Zuid. Er heerste een enorme solidariteit. Zij die minder hadden, konden aan tafel schuiven bij zij die het zich konden veroorloven. Café Damberd werd al snel het stamcafé van de migranten in Gent. Dit was een plek waar iedereen welkom was. Later werden verschillende Afrikaanse winkels geopend, trokken veel van de initiële migranten weer weg en bouwden ze hun gezinsleven en loopbaan verder uit.

 

  

De tijden zijn gelukkig enorm veranderd. Na dertig jaar Ghanese aanwezigheid zien we dat deze gemeenschap zich sterk heeft ingeburgerd, maar ook dat – met de geboorte van een tweede generatie – de herinnering aan de eerste, vaak moeilijke jaren van Ghanese aanwezigheid dreigt te verdwijnen. Hoewel de Ghanese gemeenschap zich in Oost-Vlaanderen concentreert in Gent en zijn deelgemeenten Gentbrugge en Sint-Amandsberg zijn er ook in de andere provinciesteden kleine groepen Ghanezen aanwezig en zijn er doorheen de jaren vaak ook economische linken met de andere gemeenten in Oost-Vlaanderen.

  

Socio- economische impact van Ghanese migranten

Sinds begin de jaren ’70 is er een enorme stijging ingezet van de financiële bijdragen van migranten naar hun herkomstland. Deze bijdragen zijn essentieel in de ontwikkeling van onder andere Afrika.  Migratie is een belangrijk aspect van globalisering. Zo zijn er in 2006 bijna 200 miljoen gemigreerd en zij dragen bij aan de ontwikkeling van hun herkomstlanden en migratielanden. Helaas wordt in het migratieverhaal vaak gefocusd op de negatieve aspecten ervan, zoals brain drain. Maar er zijn ook positieve aspecten: de investeringen, zakelijke en sociale transnationale netwerken die ontwikkeld worden, de kennis- en vaardighedenoverdracht en de rol van migratie in de aanpak van de vergrijzing in welgestelde delen van de wereld.

46,9% van de opgeleide Ghanezen emigreert. Acht geindustrialiseerde landen, waaronder Belgie ontvangen 94% van de Afrikaanse universitairen die in landen van de OECD wonen. De brain drain is dus een feit. De wetenschappelijke output vanuit het Afrikaanse continent is bijna onbestaand en bovendien maakt Afrika, met zijn 13% van de wereldbevolking slechts 2% van de wereldhandel uit.

53,3% van de Ghanese migranten in België geven hun families zes keren per jaar bedragen die variëren van 100 tot 600 euro. Deze bedragen zijn van vitaal belang voor het levensonderhoud van hun families. Uit onderzoek is een correlatie tussen de welvaart en migratie in Ghana vastgesteld. Dit geld wordt gebruikt om schoolgeld te betalen, de gezondheidszorg van familieleden op te nemen, voor voeding te zorgen en ook om begrafenissen mee te organiseren. Gemiddeld zorgt elke Ghanese migrant in België voor het levensonderhoud van 4 mensen. Bijna allemaal stellen ze dat de levensstandaard van hun families enorm verbeterd is na hun migratie. Slechts 2,5% stelt dat ze geen impact hierop hadden. Daarnaast investeren veel Ghanese migranten in België in de ontwikkeling van hun herkomstgemeenschap: handel, landbouw, de bouwsector, onderwijs en transport in Ghana. De grote meerderheid heeft bijvoorbeeld een huis gebouwd in Ghana.

Sociale kenmerken representatieve staal Ghanese migrantenpopulatie in Vlaanderen.

Leeftijd	%	Burgerlijke staat	%	Gezinsgrootte (personen)	%	Opleidingsniveau	%
18-30	12,2	gehuwd	57,5	<5	45	geen	9,2
31-40	53	Alleenstaand	28	5-7	51	Lager onderwijs	40
41-50	32,5	Gescheiden	12,5	8-12	3,2	Secundair onderwijs	28,3
51-60	2,3	Weduw(e)(naar)	2	13-15	0,8	Hoger onderwijs	22,5

Motieven om te emigreren

Migratie wordt niet louter veroorzaakt door inkomensverschillen tussen de betrokken landen. Ook historische banden zoals een gemeenschappelijke taal en een koloniaal verleden spelen bijvoorbeeld een rol. Zo migreren de meeste Congolezen naar België, Senegalezen naar Frankrijk, Ghanezen en Nigerianen naar UK enzovoort. Veel Ghanese migranten zijn vanwege de slechte economische perspectieven in Ghana gemigreerd (73,4%). 85% vermeldt onder andere jobkansen, betere lonen en professionele ontwikkeling. 15% vermeldt de goede gezondheidszorg en politieke vrijheid in België als aantrekkingspool. 17% kwam te voet door de Saharawoestijn, 83% met het vliegtuig.

 

Push factoren	%
Werkgelegenheid/loon	73,4
Gezinshereniging	17,5
Studeren in België	6,6
Politiek asiel zoeken	2,5

Door deze migratie is er een toename in verdraagzaamheid en begrip en kennis van elkaars cultuur, kennisuitwisseling en de versterking van de economische banden en samenwerking tussen België en Ghana.

Daarnaast dragen de Ghanese migranten in Vlaanderen ook hier bij. Ze geven aan dit voornamelijk te doen door de wetten te respecteren, de taal te leren, investeringen te doen, belastingen te betalen en het publieke domein proper te houden. Naast deze individuele bijdragen speelt migratie bovendien een rol in het oplossen van de vergrijzingsproblematiek en de vergroting van de op de arbeidsmarkt actieve bevolking.

De meeste Ghanezen in Vlaanderen zijn actief in fabrieksarbeid of in de landbouwsector, schoonmaaksector en in administratie. Er is dus een klein aandeel van de gemeenschap actief in hooggeschoolde jobs in België. De brain drain situeert zich vaker in landen die het Engels als voertaal hebben. Voornamelijk in de gezondheidszorg zorgt dit voor problemen. Er zijn meer Ghanese dokters actief in het  buitenland dan in Ghana zelf. Zij stelden dat ze ervaring wilden opdoen of gerekruteerd werden vanuit het buitenland.

 

Verdeling naar beroep werkende bevolking Ghanese migranten in Vlaanderen

Beroep	%
Fabrieksarbeiders	27,5
Landbouwer	16,6
schoonmaker	14,2
Administratief bediende	10,8
Zakenman/vrouw	7,5
Technicus	8,3
Onderzoeker/leerkracht	6,6
Student	5
ingenieur	1,7
Secretaris/secretaresse	1,7

 

Niet enkel op de arbeidsmarkt zijn er nog heel wat uitdagingen voor Ghanese migranten in België.  Bijna de helft van hen had moeilijkheden om een verblijfsvergunning te verkrijgen en ziet dit als de het grootste obstakel in hun integratie. De grootste meerderheid van de Ghanese migranten spreekt wel een van de drie landstalen, maar desondanks blijft de taal een belangrijk obstakel. Een vijfde vindt niet steeds een job of een woonplaats en gezinshereniging is voor velen een moeilijk te verwezenlijken wens. Zo wonen de kinderen van veel Ghanezen nog in het herkomstland.

  

De Ghanese gemeenschap is enorm geëvolueerd in de afgelopen 30 jaren. Van een kleine, constant veranderende hechte gemeenschap die alles deelde, naar een relatief grote gemeenschap die voornamelijk samenkomt om belangrijke levensgebeurtenissen samen te vieren of beleven. De nieuwe generatie zal zich op een heel andere manier identificeren met Gent, (Oost-)Vlaanderen en België en Ghana. Vast staat dat het migratieverhaal voor de Ghanese migranten nog niet ten einde is, want vogels die niet vliegen gaan dood…

Liesbeth Mensah

Bronnen

Boon Emmanuel & Ahenkan Albert, “The socio-economic contribution of African migrants to their home and host countries: The case of Ghanaian Residents in Flanders, Belgium”, 2012.

Awumbila M. et al., “Migration Country paper : Ghana”, 2008.

De Haas Hein, “Irregular Migration from West Africa to the Maghreb and the European Union: An overview of recent trends”, 2008.